1930’larda davranışçı psikolojinin öncülerinden B. F. Skinner, öğrenmenin yalnızca gözlemlenebilir davranışlarla açıklanabileceğini savunuyordu. Pavlov’un klasik koşullanmasını bir adım ileri taşıyarak, insan ve hayvan davranışlarını ödül ve ceza yoluyla nasıl şekillendirebileceğimizi göstermek istedi.
Bu amaçla geliştirdiği düzenek, bugün bile psikoloji tarihinde sembol haline gelmiştir: Skinner Kutusu.
Skinner, deneylerinde güvercinler ve sıçanlar kullandı. Her birini küçük bir kutuya yerleştirdi. Kutuda bir kol, bir ışık ve bir yiyecek haznesi vardı.
Hayvan kolu doğru şekilde çektiğinde, kutudan bir yem ödülü geliyordu. Eğer yanlış davranış sergilerse, ışık sönüyor ya da küçük bir elektrik uyarısı veriliyordu.
Kısa süre içinde hayvanlar, hangi davranışın ödül getirdiğini öğrenmeye başladılar.
Bu gözlem, Skinner’ın meşhur kavramlarını doğurdu:
• Olumlu pekiştirme: Davranışın ardından gelen ödül, davranışı artırır.
• Olumsuz pekiştirme: Rahatsız edici bir durumun ortadan kalkması da davranışı güçlendirir.
• Ceza: Davranışı azaltmak için olumsuz bir sonuç uygulanır.
Skinner, bu mekanizmanın yalnızca hayvanlarda değil, insan davranışında da geçerli olduğunu savundu.
Bir çocuk ders çalışınca övülüyorsa, bu davranışı tekrarlar.
Bir yetişkin sosyal onay görünce aynı tutumu sürdürür.
Yani davranışlarımızın büyük kısmı, farkında olmadan öğrenilmiş koşullara bağlıdır.
Bu deney, modern psikolojide edimsel koşullanma (operant conditioning) adını aldı.
Eğitimden terapiye, iş hayatından bağımlılık tedavilerine kadar pek çok alanda hâlâ kullanılır.
Bugün pozitif psikoterapi, davranışçı terapi ve hatta dijital alışkanlık sistemleri (örneğin uygulama ödülleri) bu kuramın izlerini taşır.
Skinner’ın en önemli mesajı şuydu:
“Davranışı değiştirmek istiyorsan, çevreyi değiştir.”
Çünkü insan çoğu zaman iradesinden değil, koşullarından öğrenir.
Klinik Psikolog Nesibe Dinç, terapi sürecinde bu ilkeyi güncel bir çerçevede kullanır: bireyin çevresel tetikleyicilerini fark etmesine, tekrar eden döngüleri yeniden yapılandırmasına yardımcı olur.
Eğer sen de hayatında değiştirmek istediğin ama sürekli tekrarladığın davranışlar varsa, bu farkındalık süreci senin için yeni bir başlangıç olabilir.
👉 klinikpsikolognesibedinc.com