1967 yılında psikolog Martin Seligman, depresyonun kökenini anlamak amacıyla yaptığı deneyle insan davranışını açıklayan en güçlü modellerden birini geliştirdi.
Seligman, o dönemde hâkim olan davranışçılık yaklaşımını sorguladı ve şu soruyu sordu:
“Bir birey, tekrar eden başarısızlıklar karşısında neden mücadele etmeyi bırakır?”
Deneyde köpekler üç farklı gruba ayrıldı.
İlk grup hiçbir elektrik şokuna maruz kalmadı.
İkinci grup, şok aldığında burunlarıyla bir panele dokunarak akımı durdurabiliyordu.
Üçüncü grup ise ne yaparsa yapsın şoktan kaçamıyordu — yani kontrol edemedikleri bir stres yaşıyorlardı.
Bir süre sonra tüm köpekler yeni bir odaya alındı. Bu kez odanın bir kısmı alçak bir engelle ayrılmıştı. Engeli aşan köpekler şoktan kurtulabiliyordu.
İlk iki gruptaki köpekler hemen engeli aştı.
Ancak üçüncü gruptaki köpekler… hiçbir şey yapmadı.
Sadece yere uzandılar ve şoku pasif biçimde kabul ettiler.
Seligman bu durumu “öğrenilmiş çaresizlik (learned helplessness)” olarak adlandırdı.
Yani, birey kontrol edemediği olumsuzlukları yeterince uzun yaşadığında, artık kontrol edebileceği durumlarda bile çabalamaz.
Bu bulgu, depresyon, travma sonrası stres ve kronik kaygı bozukluklarını anlamada devrim yarattı.
İnsanlarda da benzer mekanizmalar işler:
• Sürekli eleştirilen biri “zaten yapamam” inancını geliştirir.
• Defalarca reddedilen biri, denemeyi bırakır.
• Travma yaşayan kişi, gelecekteki güvenli durumlarda bile tehdit hisseder.
Ancak Seligman yıllar sonra pozitif psikoloji yaklaşımıyla bu döngünün tersine çevrilebileceğini gösterdi.
Kişi, küçük de olsa yeniden kontrol duygusunu kazandığında, sistem yeniden harekete geçer.
Umutsuzluk öğrenilmişse, umut da yeniden öğrenilebilir.
Klinik Psikolog Nesibe Dinç, terapi sürecinde danışanlarının bu çaresizlik döngüsünü fark etmelerine ve yeniden güç kazanabilmelerine eşlik eder.
Kimi zaman ilk adım sadece küçük bir farkındalıktır: “Artık seçebilirim.”
Ve o farkındalık, öğrenilmiş çaresizliği öğrenilmiş umuda dönüştürür.
👉 klinikpsikolognesibedinc.com